Λευκωσία: Πορτρέτο μιας πρωτεύουσας μεταξύ ενότητας και διαίρεσης

Μετά από διάφορες περιπλανήσεις σε ελληνικές πόλεις και τοπία, το Καλημέρα Μασσαλία σας καλωσορίζει στη Λευκωσία, την πρωτεύουσα της Κύπρου.

Η περιήγησή μας ξεκινά από την Πλατεία Ελευθερίας η οποία έχει πρόσφατα ανακαινιστεί από το αρχιτεκτονικό γραφείο Zaha Hadid. Είναι ένα απέραντο κατάλευκο προαύλιο με παγκάκια σε μοντέρνο σχήμα, καφετέριες, χώρους πρασίνου. 

Στο παρελθόν η πλατεία ονομαζόταν πλατεία Μεταξά, ως αναφορά στον Έλληνα δικτάτορα. Μετονομάστηκε το 1974, δείχνοντας την αδιαμφισβήτητη ανάγκη για ειρήνη μετά την τουρκική εισβολή της ίδιας χρονιάς.

Λίγο πιο πέρα, στο λευκωσιάτικο τοπίο, υψώνεται στα 67 μέτρα ένας αρκετά σύγχρονος πύργος. Το έργο αυτό σχεδιάστηκε από το γραφείο του Jean Nouvel.

Ονόματα και αρχιτεκτονικά στυλ που ακούγονται σαν ηχώ και μας φέρνουν μια νότα οικειότητας, αφού στη Μασσαλία ξεχωρίζουν στη συνοικία Joliette ο πύργος CMA CGM της Zaha Hadid και η Marseillaise του Jean Nouvel.

Τα παλιά ενετικά τείχη σε εξαιρετική κατάσταση, σχηματίζουν έναν σχεδόν τέλειο κύκλο και περιβάλλουν τη ζωντανή καρδιά της πρωτεύουσας. Καταστήματα, καφετέριες και εστιατόρια πολλαπλασιάζονται στα στενά σοκάκια.

Μερικά μουσεία φέρνουν μια πολιτιστική πινελιά στο σύνολο. Έτσι, το Μουσείο Βυζαντινής Τέχνης διαθέτει μια πλούσια συλλογή θρησκευτικών έργων. Στη συντήρηση αυτών των αγιογραφιών βοήθησε πολύ η έκθεση «Trésors de Chypre» που διοργανώθηκε το 1967 στο Παρίσι. Οι πιο εμβληματικές εικόνες προέρχονται από την εκκλησία της Φανερωμένης που βρίσκεται 700 μέτρα από το μουσείο.

Συναντάμε σε ένα καφενείο εναν ηλικιωμένο κύριο και τον ρωτάμε την άποψή του για την διαιρεμένη και κατεχόμενη Λευκωσία . “Φοβάμαι μην συνηθίσω αυτήν την κατάσταση, όταν συνηθίζεις μια κατάσταση, σημαίνει οτι την δέχεσαι” μας εξηγεί λυπηρά.

Οι επιχειρήσεις προσπαθούν να κλέψουν λίγο χώρο από την νεκρή ζώνη σαν να θελουν να την αναζωογονήσουν.    

Ωστόσο, τα συρματοπλέγματα και τα οδοφράγματα οριοθετούν τα σύνορα που δεν πρέπει να διασχιστούν, αναγκάζοντάς μας να πάμε μέχρι την οδό Λήδρας, την εμπορική αρτηρία όπου βρίσκεται το πλησιέστερο σημείο διέλευσης.

Το πρώτο σημείο διέλευσης άνοιξε το 2003, τώρα υπάρχουν 9 στο νησί και 3 στην πρωτεύουσα. 

Για να συνεχίσουμε λοιπόν το δρόμο μας, είμαστε υποχρεωμένοι να δείξουμε την ταυτότητά μας σαν να φεύγαμε από το κυπριακό έδαφος. Υπενθυμίζουμε σε αυτό το σημείο ότι το κομμάτι της Κύπρου που κατέχεται παράνομα από την Τουρκία αναγνωρίζεται μόνο από την ίδια.

Μόλις λίγα χρόνια μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου, δημιουργήθηκαν εντάσεις μεταξύ των ελληνοκυπριακών και τουρκοκυπριακών παραστρατιωτικών οργανώσεων : της ΕΟΚΑ και της ΤΜΤ αντίστοιχα. Για να βάλει τέλος στις εντάσεις, ο Βρετανός στρατηγός που ήταν υπεύθυνος για την αποστολή σχεδίασε μια γραμμή διαχωρισμού σε έναν χάρτη με πράσινο μολύβι. Με αυτό το τρόπο εμφανίστηκε ο όρος "πράσινη γραμμή" και χρησιμοποιήθηκε επίσης μετά το 1974 για να ορίσει ολόκληρη τη νεκρή ζώνη.   

Μόνο οι γάτες περιφέρονται ελεύθερα και στις δύο πλευρές της πρωτεύουσας τονίζοντας τον παραλογισμό της κατάστασης και κατ' επέκταση το παραλογισμό των ανθρώπινων αποφάσεων. 

Λίγα στενά από το σημείο διέλευσης μπορούμε να θαυμάσουμε την Αγία Σοφία. Δεν πρόκειται εδώ για το αρχιτεκτονικό κόσμημα της Κωνσταντινούπολης αλλά για μια εκκλησία γοτθικού ρυθμού που ανεγέρθηκε μεταξύ 12ου και 13ου αιώνα από τους Φράγκους. Μετατράπηκε σε τζαμί τον 16ο αιώνα και σήμερα φέρει το όνομα Σελιμιγιέ Τζαμί.

Συζητάμε με τους κατοίκους της κατεχόμενης Λευκωσίας. Ένας άντρας μας εξηγεί ότι άφησε το απομακρυσμένο χωριό του στην Τουρκία πριν από τριάντα περίπου χρόνια για να βρει μια ορισμένη σταθερότητα και ευημερία στην πρωτεύουσα του νησιού της Αφροδίτης. Ποσό ειρωνικά και αδιανόητα ακουγονται τα λόγια του όταν λίγα μέτρα πιο πέρα είναι νοητή η παρουσία των Κυανοκράνων του ΟΗΕ.

Ο διαχωρισμός της πρωτεύουσας έγινε οριστικός με την τουρκική εισβολή του 1974. Εκτός από τις κοινωνικές και ανθρώπινες προβληματικές που συνδέονται άμεσα με αυτόν τον διαχωρισμό, δημιουργήθηκαν επίσης θεσμικά προβλήματα. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα παραμένει αυτό της ίδρυσης του αποχετευτικού δικτύου. 

Τα έργα για την λειτουργία ενός ενιαίου αποχετευτικού συστήματος ξεκίνησαν το 1972, ενώ δυο χρόνια μετά πάγωσαν εντελώς λόγω της εισβολής.

Θα χρειαστεί η θέληση και το κοινό όραμα των δημάρχων της ελληνοκυπριακής πλευράς Λέλλου Δημητριάδη και της κατεχόμενης Λευκωσίας Μουσταφά Ακιντζί για να αποφευχθούν τα χειρότερα. Ο Λέλλος Δημητριάδης κατάφερε να πείσει τον Ακιντζί ότι μια συνεργασία για την αναβάθμιση του αποχετευτικού δικτύου ήταν αναγκαία και ουσιώδης.

Έτσι, μπόρεσαν να παραμερίσουν τις πολιτικές τους διαφορές για το κοινό καλό και την αγάπη για την πόλης τους σε ένα πολιτικό πλαίσιο εμφανών εντάσεων.

Η Λευκωσία είναι μια χωρισμένη πόλη. Οι δύο πλευρές της αναπτύχθηκαν με διαφορετικούς ρυθμούς. Μια πόλη που δεν μοιάζει με καμία άλλη, δύο πολύ διαφορετικές όψεις του ίδιου νομίσματος. Έχει την ιδιαιτερότητα να είναι η μόνη χωρισμένη πρωτεύουσα στον κόσμο. Μια ιδιαιτερότητα που αναμφισβήτητα θα άφηνε.

Επιστρέφουμε στο ελεύθερο μέρος της πρωτεύουσας και η επίσκεψή μας τελειώνει αφήνοντάς μας μια γεύση πικρίας. Στην κοινή κακοφωνία που χαρακτηρίζει τις μεσογειακές πόλεις, σύντομα ακούμε το χτύπημα των καμπάνων της εκκλησίας της Φανερωμένης και παράλληλα ακούγεται και η φωνή του μουεζίνη που καλεί για προσευχή. Θα μπορούσαν αυτοί οι ήχοι να είναι σημάδι ότι είναι δυνατή μια λύση συμβίωσης χωρίς συρματοπλέγματα;